Het is een vraag waar ik eerder mijn bed voor uit kom. Ik wil het weten. Wat is de reden van Vladimir Putin om zich te bemoeien met Syrië? Waarom daar? Waarom nu? Wat valt er nou te halen of te brengen, te bouwen, te verovereren of te herstellen in Syrië? En waarom bemoeit hij zich niet met Libie, Irak, Afghanistan, Somalie of Noord-Korea om maar eens een aselecte trekking te doen? Op zoek naar het antwoord weeg ik motieven af. In willekeurige volgorde. Be my guest op zoek naar de ware aard van deze interventie!
1. Nobel. Was het een actie uit nobele gevoelens? Syrië zit in de puree, ach kom laat ik ze een handje toesteken? Onwaarschijnlijk. Putin is te veel een strateeg voor nobele acties. En er zijn landen waar hij makkelijker winst zou kunnen behalen. En er zijn andere acties waarmee hij veel makkelijker zijn eventuele nobele motief had kunnen laten zien. Door aardig te zijn in gasvoorziening. Of door een extra hand uit te steken in het MH17 dossier.
2. Inpikken. Ziet Rusland dit als een kans om terrein te winnen en land in te pikken? Er is een eindeloze stroom berichten over het idee dat Rusland een ongekende expansiedrift heeft. De Baltische Staten, Oekraïne, Georgië en Moldavië zouden allemaal de Russische beer moeten vrezen en Putin zou niet te vertrouwen zijn. Kijken we nuchter naar de feiten dan zien we dat de Sovjet-Unie uit elkaar is gevallen en dat het Russische imperium alleen maar terrein verloren heeft. En zeker sinds de muur is gevallen in 1989. Waar Rusland zich laat gelden zijn doorgaans Russische minderheden in het nauw. Of Rusland interpreteert dat op die manier. En dus steunt Putin zijn Russische broeders in deze landen. Als het over expansie van Rusland wilt hebben, dan moet je dat meewegen. Maar zo lang de Russische minderheden erkend worden en net zulke rechten hebben als de andere bewoners denk ik niet dat Putin in die landen expansie zal zoeken. Het inpikken van Syrië zou een vreemde eend in de bijt zijn. Naar mijn weten wonen er niet of nauwelijks Russen in Syrië, even afgezien van het havenpersoneel in Tarsus. Daarnaast zou Putin wel gek zijn om juist dit wespennest in te willen pikken. Er zijn makkelijker landen in te pikken. Kortom: onwaarschijnlijk.
3. Kerk. Ik denk dat de kerkelijke banden de voornaamste aanleiding zijn voor de inmenging van Rusland in Syrië. In Rusland is de Russisch-Orthodoxe kerk de volkskerk. Ze is oppermachtig. Putin is een eigenwijs mannetje, maar hij weet wanneer hij moet buigen. Dat doet hij voor de kerk. Patriarch Kirill steunt de missie in Syrie en spreekt van een heilige oorlog. Voor ons klinkt dat misschien als een Orthodoxe jihad, maar in die kringen heeft dat toch een andere gevoelswaarde. Waar het bij de moslims om de eer van Allah gaat, gaat het in de Orthodox-gedomineerde landen meer om de kerk. Haar eeuwenoude tradities. Haar gebouwen en heilige plaatsen. Binnen de Orthodoxe kerk hebben we verschillende plaatselijke afdelingen. Zo is er de Russisch Orthodoxe kerk, de Grieks Orthodoxe, de Servisch Orthodoxe en de Syrisch Orthodoxe. Tijdens de Balkanoorlog en tijdens de Kosovo crisis zagen we hetzelfde. De Servisch Orthodoxe kerk steunde de strijd tegen de moslims. Nu in Syrië de kerken en andere heilige plaatsen doelbewust door de IS worden vernietigd ziet Patriarch Kirill van de Russisch Orthodoxe kerk één van haar diepste wortels van de oude christelijke kerk aangetast. Dat diepe kerkelijk-historische besef rechtvaardigt voor hem het optreden in Syrie. In de media lees ik niet veel over dit kerkelijk-historische motief. En dat is ook niet zo raar. Wij Nederlanders hebben het historische gevoel van een regenworm. De Tweede Wereld oorlog, dat weten we. En wat er op het WK van 1972 gebeurde. Maar verder houdt het wel ongeveer op. Nou ja, af en toe roept Wilders iets over Joods-Christelijke wortels. Maar daar kunnen we eigenlijk niet veel mee.
4. Moreel. Nederland is bevrijd omdat de geallieerde krachten zich over ons ontfermden. En sindsdien stelt Amerika zich wereldwijd op als moreel kompas. Ook als andere landen af laten weten dan duikt Amerika er op. In Afghanistan, in Irak. Omdat er regimes zijn die dingen doen die tegen het morele kompas van Amerika in gaan. Is Rusland ook zo’n land? Sinds Obama in het zadel zit lijdt het morele kompas aan erosie. De woorden zijn wel mooi, maar Amerika komt niet meer echt uit de verf op het wereldtoneel. De relatie met Israel is warrig, de interventies in brandhaarden blijven uit. Het was Rusland die vredesbesprekingen met Assad hield toen hij werd beschuldigd van gifgas aanvallen. Rusland sprak de aantijgingen tegen in de media, maar ik denk dat Putin op de sofa tegen Assad heeft gezegd: ‘Beste Bashar, ben je nou helemaal van de pot gerukt. Je kunt van alles doen in je land, maar je gaat niet je eigen bevolking met gifgas bestoken. Dus wil je mijn steun houden dan stop je daar nu mee’. Immers, na het bezoek van Putin was de rel opeens voorbij. Toch denk ik niet dat het ingrijpen destijds en evenmin het ingrijpen van nu voortkomt vanuit moreel besef. Anders dan onze op schuldcultuur gebaseerde Westers-Europese en Amerikaanse beschavingen is Rusland veel meer een schaamtecultuur. Relaties zijn er belangrijker dan Recht. En dus is een moreel punt pas aan de orde als belangrijke relaties worden aangetast. Ik zie dat verband met Syrië niet zo, even afgezien van wat ik onder ‘kerk’ heb betoogd.
5. Vluchtelingen. Krijgt Rusland net als Europa een invasie van vluchtelingen te verwerken of is die dreiging er? En gaat Rusland om die reden het gat dichten zodat de vluchtelingenstroom indamt? Niet waarschijnlijk. Rusland heeft eigenlijk geen last van de vluchtelingen uit Syrië. En Aghanistan ligt dichter bij, maar Rusland heeft de laatste jaren ook nooit de behoefte gevoeld om zich met Afghanistan te bemoeien. Misschien wat kort door de bocht, maar misschien heeft Rusland wel hetzelfde trauma met Afghanistan als de Amerikanen met Irak hebben. Na hun inval en oorlog trokken ze zich terug waarna het land verviel in een jarenlange burgeroorlog en anarchie die in beide landen eigenlijk nog steeds voortduurt. Dan doet Rusland het nu beter door het bestaande gezag te erkennen en te versterken, wat we ook mogen denken van Assad.
6. Vaderrol. Als ik de foto’s zie van Putin en Assad dan zie ik vader Putin, de strateeg, zich ontfermen over Assad, de boekhouder. Assad komt op mij over als een wat stuurloze man die gewoon zijn land zo goed mogelijk wil runnen, rust in de tent wil en zich geen raad weet met tegenkrachtig. Maar zich ook nooit heeft afgevraagd waar hij zijn land heen wil loodsen. Suggesties als zou Assad zijn land alawitisch willen maken vind ik te veel eer voor hem. Daarvoor is hij veel te gematigd. Hij zocht vrede met Israel, durfde of wilde zich niet uitspreken over Irak, trok troepen terug uit Libanon. Syrie werd beschouwd als één van de weinige stabiele moslimstaten in de regio. Zonder Arabische Lente was hij daar vast mee doorgegaan. De vaderrol is vast niet de reden dat Putin aan dit avontuur begon, maar de snelheid van de Russische interventie in Syrie waarover menigeen verbaasd is schrijf ik vooral toe aan de ruimte die Assad aan papa Putin biedt.
7. Geen keus. Rusland is mede door de rol in Oekraïne internationaal klem gezet. Sommigen spreken van een omsingeling van Rusland. En dus moet Rusland nu laten zien wat het kan. Het is alles of niets. Zo ongeveer is het betoog van Ruslandkenner Michel Klinkhamer. Klinkt aardig, maar ik heb nou niet het idee dat het grote Rusland helemaal in paniek is door onze sancties. Natuurlijk, ze merken het en economisch gezien voelen ze de klap wel. Maar op de lange termijn kon het wel eens zo zijn dat Rusland hier beter uit komt. De sancties hebben Rusland namelijk in de armen gedreven van andere handelspartners als Iran en China.
8. Militaire doelen veilig stellen. Rusland heeft een belangrijke haven in Tarsus in Syrie. Belangrijk voor de Russen omdat Rusland nou eenmaal niet aan de Middellandse Zee grenst. De Middellandse Zee is militair gezien belangrijk voor Rusland omdat die Zee hen toegang geeft tot de Arabische Wereld en tal van andere mogelijkheden geeft richting Europa en Amerika. Niet raar dat Rusland zoekt naar mogelijkheden voor havens. Er waren geruchten dat Rusland in Cyprus terecht kon. Griekenland, het land van de Grieks-Orthodoxe broeders, zou voor de Russen ook mooi zijn, zeker nu ze zien dat China een groot belang heeft genomen in de haven van Piraeus steekt dat de Russen ongetwijfeld. Het Reformatorisch Dagblad betoogt dat gematigde rebellengroepen de verbindingswegen tussen Damascus en Tarsus heeft afgesneden. Rusland moet dus ingrijpen, wil ze haar militaire basis veilig stellen. Op zich een legitiem argument en wat mij betreft ook de directe aanleiding waarom Rusland de Krim heeft ingenomen. Ook daar was een strategische militaire haven in het geding. Toen Rusland zich militair in deze strijd mengde was er direct verbazing en verontwaardiging dat Rusland naast IS ook opstandelingen aanviel. Maar juist vanuit militair belang is dat goed te begrijpen. De IS zit vooral in het Noorden en Noord-Oosten van Syrië, maar de opstandelingen zitten dichter bij de Russische marinebasis. Anderzijds geloof ik niet dat dit de directe aanleiding van het ingrijpen is omdat de haven nog niet direct gevaar liep, maar heeft het Putin wel extra drive gegeven om er snel werk van te maken.
9. Gevaar van IS. Wil Rusland het gevaar van IS stoppen? Het leek er even op dat ISIS heel snel heel groot zou worden en dat Rusland moest vrezen voor een invasie via Armenië en Georgië. Maar het lijkt onwaarschijnlijk dat IS daar zal komen. En het lijkt onwaarschijnlijk dat IS veel groter zal worden dan het nu is. Daarvoor moeten ze of via Turkije of via Iran. Turkije heeft haar tanden al laten zien toen IS te dicht bij hun grens kwam. Bovendien is Turkije grotendeels soennitisch terwijl IS zich met name richt tegen de sjiieten. En die zitten vooral in Afghanistan, Jemen, Syrië, Irak en Iran. Iran laat inmiddels ook zijn tanden zien door samen met Syrië en Rusland het offensief aan te gaan tegen IS. Ach, denk ik dan. Iran had haar belang ook prima verdedigd zonder Russische inmenging. Al met al zal Rusland niet om deze reden de strijd in Syrië aangegaan zijn.
10. Instrument van God. Ik noem dit punt als laatste omdat het anderssoortig is dan de vorige punten. Ik geloof dat God de wereld regeert. Dat Hij stuurt en uiteindelijk bepaalt wat er gebeurt en door wie. Of God Putin, Kirill of één van de andere spelers gebruikt om in Syrië Zijn doelen te halen dat weet ik niet en daar doe ik ook geen uitspraak over. Mij past bescheidenheid.
Kortom. Ik zie menselijk gezien twee redenen. 1. de Kerk en 2. Tarsus.