Laten Ons Mensen Kweken

Ik vond het een naar bericht. Het zieke idee dat de Gezondheidsraad naar voren bracht. Ze adviseren het kabinet om het kweken van embryo’s toe te staan. Zijn ze nou helemaal van de pot gerukt? Reden genoeg om er in te duiken.

De Gezondheidsraad is een respectabel gezelschap van 111 hoogleraren. Vrijwel allemaal met indrukwekkende titels als ‘prof. dr’ en ‘dr. ir.’. Onder hen ook juristen en ethici. Dus natuurlijk doen ze zo’n advies niet op een achternamiddag. Dat lees je ook terug in de samenvatting. Een boeiend stuk, waarin ook het ethische element goede aandacht krijgt. Je ziet gewoon de worsteling van deze geleerde mensen. Het begint allemaal met enthousiasme over Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats-Cas-9-systeem. Een methode waarmee kiembaanmodificatie mogelijk is. Dat is het veranderen van het DNA in het menselijke embryo. Of in gewoon Nederlands: als je een erfelijke ziekte hebt dan is het mogelijk om de genen van je kind zo te veranderen dat je die erfelijke ziekte niet meer doorgeeft aan je kind.

Nou, fantastisch toch? zou je zeggen. Maar voor die aanpassing is het nodig dat je wordt ‘omgebouwd’. Dat er onderdelen uit een ander embryo worden gesleuteld en bij jou als baby worden ingebouwd. Op zich hebben de medici daar wel een oplossing voor, namelijk de rest embryo’s. Restmensen, die ‘zijn overgebleven na voortplantingsbehandelingen en die daarna in principe worden vernietigd’. Daar zit iets in van ‘ben je voor IVF en dergelijke behandelingen, dan heb je er vast geen moeite mee dat we de rest embryo’s gaan gebruiken’. Ik vind dat nogal wat. Sowieso het bestaan van ‘restmensen’. Ik weet van stellen die er voor kiezen om alle embryo’s bij IVF in te planten, zodat er geen sprake is van ‘rest embryo’s’. Moedig vind ik dat. Maar het aantal rest embryo’s is niet genoeg en dus wil de wetenschap eigenlijk embryo’s gaan kweken. Plat gezegd: Laat Ons Mensen Maken.

Tot zover is het pad voorspelbaar. Je ontdekt iets, bent razend enthousiast, ziet de beperkingen en bedenkt je: kan dit wel, mag dit wel? Daarna wordt het pad wat diffuser. Want op basis van welke criteria besluit je dan tot een ja of een nee? Interessant om ook dat te lezen.

1. Veiligheid en effectiviteit. Het is maar de vraag wat het lange termijn effect is van het sleutelen aan het DNA van een mens. Ook rond gemodificeerd eten en kloonschaap Dolly waren er bedenkingen. Moeten we dit pad wel op?
2. Juridisch. De wet staat dit nieuwe pad nog niet toe. En dus adviseert de Gezondheidsraad om de wet aan te passen. Natuurlijk wordt genoemd dat dat ‘onder strikte voorwaarden’ gebeurt. Maar dat is net zoiets als die verplichte sticker op sigarettenpakjes en de afsluitende raffelzin na beleggingsreclames. Lijkt vol, is hol.
3. Ethisch. De Gezondheidsraad weet heel goed wat er allemaal speelt rond ethisch gebied. De meeste ethische opmerkingen zijn overwegingen en meningen. Veelal tegengesteld. Wat mij met name opvalt is dat ene zinnetje ‘de beschermwaardigheid van het embryo is niet absoluut’. Bijzonder dat zo’n zinnetje in het ethische stuk terecht komt. Onder het juridische had ik dat kunnen begrijpen omdat we in Nederland nou eenmaal abortus toestaan tot de leeftijd dat niemand meer kan ontkennen dat het om een kind gaat. Maar in het ethische stuk is zo’n zin raar.
4. Publieke opinie. Ergens onderaan de samenvatting staat een interessante zin: ‘De samenleving ten slotte, is niet uniform en opinies blijken veranderlijk. Maar dat betekent niet dat de opvattingen van betrokkenen en burgers niet van belang zijn. Het in kaart brengen daarvan kan een belangrijk instrument zijn voor het identificeren van aspecten die van belang zijn voor governance en beleidsvorming’. Iets anders gezegd: laten we ook goed luisteren naar wat het volk wil. Ik zou er voor willen pleiten dat ook dit luisteren onder het juridische facet valt. Rechters houden in hun jurisprudentie al rekening met de maatschappelijke ontwikkelingen. Dat lijkt me genoeg. ‘Het volk’ buiten dit juridische kader laten buikspreken lijkt me niet verstandig. Overigens is het nog maar de vraag wat het volk er van vindt. RTV Noord deed een poll en 73% van de mensen bleek tegen. Waarbij ik me realiseer dat Noord wat anders is dan Amsterdam.

Maar goed, net zoals medezeggenschap van MR’s, OR’s en Ledenraden vaak met name bedoeld is om tegenkrachten een stem te geven en niet zozeer om je van gedachten te laten veranderen zie ik ook in dit stuk dat de Gezondheidsraad gewoon door wil. In hun hart hebben ze al besloten dat de wetenschap door moet gaan op dit pad. En we weten dat veel wetenschappers een D66 hart hebben. Wellicht willen ze ook niet bekrompen zijn en niet voor elkaar onderdoen, deze hoge heren en dames. Eén van mijn favoriete boeken is Deadline van Randy Alcorn. Een roman waarin de ethiek rond embryonaal weefsel en passant op heldere wijze wordt verwoord.

Vreemd dat de geluiden uit medische hoek tegenwoordig zo tegenstrijdig zijn. Waar de Gezondheidsraad vooral het liberaal verlichte D66 geluid laat horen dat weinig heil ziet in medisch ethische belemmeringen, horen we van artsenfederatie KNMG  juist dat ze zowel praktisch als principieel fel gekant is tegen de voltooid leven wet van hetzelfde D66. Blijkbaar zijn op de achtergrond binnen het veld van de gezondheidszorg verschillende krachten werkzaam. Krachten rond het levensbegin en krachten rond het levenseinde.

De SGP heeft met haar ‘stem voor het leven’ campagne goed begrepen dat leven en dood een steeds belangrijker thema worden. Te beginnen bij de levensranden van geboorte en sterven met uitstraling naar het leven van elke dag.

P.s. de ontwikkelingen gaan door. Knutselembryo’s komen er aan. Waarbij promovenda van den Brink, die dit min of meer bij toeval op het spoor kwam, zelf zegt: ‘We staan er zelf echt van te kijken hoe snel de ontwikkelingen gaan’,  ‘Het vakgebied is soort van ontploft. En we merken dat de ethiek en de wet daarop achterlopen’.

En medisch ethicus Prof. dr. Annelien Bredenoord, tevens lid Eerste Kamer voor D66 zegt: ‘Er moeten bepaalde dingen systematisch doordacht worden. Hoe moet je dit duiden? Ik zou het op dit moment niet weten’. Nou, dan weet ik het wel. Meestal betekent dat ‘Natuurlijk gaan we hier mee door, we moeten er alleen nog wat aan wennen’.