Misschien is Benjamin wel één van de meest tragische personen van het Oude Testament. Het begon al bij zijn geboorte. Zijn moeder Rachel had een zware bevalling. Zo zwaar dat ze er aan zou gaan sterven. En terwijl ze de laatste adem uitblies wist ze nog net te zeggen dat haar zoon Ben Oni moest gaan heten, zoon van mijn pijn of zoon van het ongeluk. Ach, zo was het steeds gegaan dat Rachel in haar verbitterde strijd met Lea verwoede pogingen deed om haar recht te krijgen. Toen Lea wel kinderen kreeg en Rachel niet had ze haar slavin naar voren geschoven als bijvrouw. En Rachel had de twee jongens die uit de slavin geboren werden namen gegeven. De eerste Dan (gerechtigheid) en de tweede Naftali (mijn worsteling). Zo droegen deze jongetjes hun leven lang de verbeten strijd van Rachel in zich mee. En dan nu dus Ben Oni. Vader Jakob grijpt niet vaak in als het om Rachel gaat. Hij is vanaf de eerste ontmoeting al stapelgek op de bloedmooie Rachel, hoe verwend ze zich ook gedraagt. Maar dit wordt hem te gek. Door zijn tranen heen is Jakob enorm blij dat Rachel hem een tweede zoon gegeven heeft. Na Jozef, dat eerste prachtexemplaar waar hij enorm trots op was en die alles van hem kreeg, nu dus een tweede. En dus noemde Jakob hem geen Ben Oni maar Benjamin, zoon van mijn Rechterhand of zoon van het geluk.

Benjamin was veruit de jongste. En net als Jozef ‘was hij er eentje van Rachel’ in een complex samengesteld gezin. Complex omdat vader Jakob heel duidelijk maakte wie zijn voorkeur genoot. Jozef, jozef, jozef. De halfbroers zullen in de gaten hebben gehouden hoe de houding van Jakob bij Benjamin was. Gaat hij Benjamin nu ook zo voortrekken als hij bij Jozef heeft gedaan? Niet alleen de zonen van Lea en van de slavin van Lea stonden er zo in, maar ook de zonen van de slavin van Rachel zullen zo gekeken hebben. Ook zij waren na de geboorte van Jozef van hun begunstigde plaats verdreven. Ook bij hen zal jaloezie een flinke rol gespeeld hebben. Kortom, een giftig vat. En in plaats van dat Jakob na zijn rouw Lea erkent als zijn enige vrouw en met haar de kinderen liefde, zorg en sturing geeft lijkt het giftige mengsel alleen maar meer te worden. Mede veroorzaakt doordat vader Jakob zich goedbeschouwd afzondert met Jozef, zijn oogappel.

En Benjamin? Waarom lezen we niks van Benjamin? Dat hij dezelfde eer kreeg als Jozef of dat zijn vader ook van hem hield. Niks van dat alles. Pas als de broers Jakob komen vertellen dat Jozef omgekomen is verandert er iets in Jakob. En als de broers naar Egypte willen om graan te kopen dan wil Jakob niet dat Benjamin met ze meegaat ‘omdat hij bang was dat hem een ongeluk zou overkomen’. Benjamin was zijn enige tastbare herinnering aan Rachel. En omdat de broers hem hadden willen laten geloven dat Jozef een ongeluk was overkomen – een wild dier zou hem hebben opgegeten – wil Jakob niet nog een keer zo’n nachtmerrie. Of was het dat Jakob de broers nooit vertrouwd heeft en het niet zag zitten dat Benjamin met deze onbetrouwbare gasten mee zou gaan omdat Jakob nooit echt geloofd heeft dat Jozef een ongeluk was overkomen? Kortom, was Jakob bang dat ze ook Benjamin zouden vermoorden? Hoe ook, Benjamin blijft als enige zoon achter bij Jakob.

Wat zal Benjamin een verwarrende boodschap van Jakob meegekregen hebben. Benjamin, toen jij geboren werd stierf de enige vrouw van wie ik gehouden heb. Benjamin, weet je wel dat je moeder je Ben Oni wilde noemen? Benjamin, jij moet mij troosten nu Jozef er niet meer is. Benjamin, jij bent belangrijk voor me omdat je me aan je moeder herinnert. Benjamin, jij bent het enige waardevolle nog wat ik bezit. Benjamin, jij maakt je naam niet waar. Ik heb je zoon van het geluk genoemd maar Jozef is er niet meer en zie nou eens hoeveel honger we lijden. Benjamin, nu Jozef er niet meer is zou jij moeten schitteren maar sorry ik heb niet hetzelfde gevoel voor jou als voor hem. Benjamin, mijn liefdestankje is leeg. Vroeger gaf ik alles aan Jozef, nu moet ik alles krijgen van jou. Benjamin, mijn naam betekent bedrieger en ik probeerde het leven naar mijn hand te zetten; zelfs toen ik jou je naam gaf, maar je hebt het niet waar gemaakt. Benjamin, je naam betekent wel zoon van mijn geluk maar je bent met name een doekje voor het bloeden…

Wat moet het benauwend geweest zijn voor Benjamin. Al die verwachtingen, al die woorden, al die tranen. Wat triest als je zo met een depressieve vader dagen, weken, misschien wel maanden eenzaam doorbrengt in een tent.

De broers komen terug uit Egypte waar ze graan zijn gaan halen vanwege de voortdurende hongersnood. Maar met een boodschap. De onderkoning – Jozef, maar dat wisten ze nog niet – eist dat de broers Benjamin meenemen. Zo niet, dan krijgen ze geen voedsel. Jakob geeft na aandringen en na borgstelling van Juda met moeite zijn zoon Benjamin mee. Zijn trofee, zijn laatste herinnering aan Rachel, geeft hij uit handen. Net als een drenkeling op een vlot in de oceaan die – zoals in de film Cast Away – ceremonieel zijn peddel in het water legt als teken van overgave. Hier heb je Benjamin, het laatste waar ik nog voor leefde. Punt. Niks over zijn liefde voor Benjamin. Enkel zelfbeklag dat de broers hem zijn trofee nu ook nog afpakken. Het geeft de schrijnende verhouding aan tussen vader en zoons.

Als ze in Egypte aankomen dan is de liefde van Jozef voor Benjamin voelbaar. Hij herkent Benjamin niet. Waarschijnlijk is Benjamin nog vrij jong geweest toen Jozef uit huis verdween. Maar Jozef vindt het wel heel belangrijk om zijn liefde voor Benjamin te uiten. Zijn enige echte broer. Benjamin krijgt de beste plek aan tafel, het beste en meeste eten. En Benjamin krijgt de beker in de zak.. Jozef wil het zeker weten dat zijn broers veranderd zijn. Maar hij neemt daarmee een enorm risico. De broers hadden Benjamin kunnen vermoorden nu de beker in zijn zak is ontdekt. Alle woede van de afgelopen jaren, alle samengebalde schuldgevoel en honger had er in kunnen ontaarden dat ze Benjamin aan de hoogste boom opknoopten. Maar dat gebeurt niet. De broers zijn verslagen, maar nemen het voor Benjamin op. Voor Jozef is dat het ultieme bewijs dat ze veranderd zijn. Dat hun schuldgevoel, het wrede geheim dat ze met zich meedroegen, hen iets heeft geleerd. Iets verder heeft gebracht. Ze staan weer voor Jozef. Jozef eist dat Benjamin als schuldige de gevangenis in zal gaan. De rest kan gaan. Dan stapt Juda naar voren. Hij doet zijn eerlijke verhaal en staat borg voor zijn halfbroer zoals hij beloofd heeft. ‘Alstublieft, laat mij als slaaf hier blijven in plaats van de jongen en laat hem met zijn broers terugkeren. Ik kan mijn vader toch niet onder ogen komen zonder de jongen? Ik zou zijn verdriet niet kunnen verdragen’. Juda is veranderd. De geschiedenis met Tamar heeft hem zelfinzicht gegeven. Er is spijt en berouw in zijn leven gekomen. Bijzonder dat hij zijn lippen op elkaar heeft weten te houden over de werkelijke toedracht van Jozef zijn verdwijning. Hoe ook, nu komt de gereinigde aard van Juda naar boven. De bemiddelaar. Voorvader van Jezus.

Jozef weet genoeg. Hij weet nu dat zijn broers veranderd zijn. Of in ieder geval Juda. Hij weet dat zijn broers Benjamin niet zullen willen doden zoals ze destijds met Jozef van plan waren. Hij heeft een sprankje hoop gekregen dat hij de verwijdering van vroeger kan overbruggen. Dat ook de broers zullen begrijpen dat alles wat er met Jozef en Juda is gebeurd nu op wonderlijke manier positief doorwerkt. Jozef maakt zich bekend.  ‘Ik ben Jozef, leeft mijn vader nog?’ Het zal even een pijnlijke steek geweest zijn. Jozef die meteen weer naar zijn vader trekt. Maar de blijheid overheerst en het wordt een geweldig weerzien.

En Benjamin? Nu Jozef terug op het toneel is en zelfs onderkoning van Egypte verdwijnt Benjamin volledig van het toneel. Voor hem zelfs geen bijrolletje meer en zelfs als trofee heeft hij afgedaan. Als Jakob sterft dan zijn er lovende en zegenende woorden voor de meeste zonen. Ruben, Simeon en Levi krijgen er van langs, maar daarna zijn er lieve en/of robuuste woorden voor Juda (je broers zullen je prijzen), Zebulon (je zult aan de kusten wonen), Issaschar (dient zijn meester), Dan (overheerser), Gad (slaat terug), Aser (prima boer), Naftali (mooi hert, mooie woorden), Jozef (vruchtbare boom en nog veel meer). Na al dat moois over Jozef keert Jakob zich tenslotte naar Benjamin. De volle rekening van het leven van Benjamin wordt schrijnend zichtbaar in de verbitterde woorden van Jakob: ‘Benjamin is een verscheurende wolf. ‘s morgens verslindt hij zijn prooi, ‘s avonds verdeelt hij de buit. Dit zijn de woorden waarmee Israël zijn twaalf zonen zegende’. Oef. Ik heb hier moeite mee. Omdat ik het niet eerlijk vind. Waarom geen woord van Jakob over zijn eigen rol? Waarom niets van ‘Benjamin, ik realiseer me dat ik je geen makkelijk leven gegeven heb. Dat spijt me’. Zoiets.

Toch is er reden om niet somber af te sluiten. Het is jaren later. Mozes sterft. De man die de Thora geschreven heeft. Die alles wist van de geschiedenis van Benjamin. En dus ook van de zegen die Jakob op zijn sterfbed aan zijn zoon had meegegeven. Mozes mag van God het volgende tegen de stam Benjamin zeggen:

“Over Benjamin zei Mozes: “Hij wordt door de Heer bemind en leeft veilig aan Zijn zijde. God omringt hem met voortdurende zorg en beschermt hem tegen alle kwaad”.

Lessons learned: 1. Wat kun je als vader een enorme impact hebben in het leven van je kinderen 2. Trek nooit een van je kinderen voor. 3. Gebruik nooit de naam van je kind om je af te reageren op het leven. 4. Een kind is meer dan een trofee. 5. Spreek woorden van leven over je kinderen uit als je sterft. 6…