Onze regeringsleiders. Ze vertrekken alle vier. Misschien is je reactie: Mooi. Weg met dat zootje. Maar dan denk ik toch dat je te veel naar ‘regeringsleiders’ en te weinig naar ‘ons’ kijkt. Een kleine beschouwing over de vier personen die nu het stokje neerleggen. .
Mark Rutte. Mark is net als ik van 1967. Dat geeft een zekere band. Ik ben in de eerste plaats dankbaar dat Mark deze plek heeft willen innemen, want ik had het zelf niet zien zitten. We zijn van nature een nuchter en rationeel volkje en dat poets je ook niet zomaar weg. In die lijn valt het ons ook niet zwaar om onze mening te uiten. Nieuw is dat politici veel en hardgrondig woorden van afkeer naar hun hoofd geslingerd krijgen. Niet alleen voelt de Nederlander zich steeds meer op zichzelf aangewezen, hij voelt ook steeds meer de behoefte om vanuit dat schuttersputje met scherp te schieten op personen die zijn belangen bedreigen. Mark heeft de afgelopen jaren de volle laag gekregen. Persoonlijk. Hij had het gedaan. Groningen. Toeslag. Omtzigt. Weg met hem! Zelfs Gert-Jan Segers zei dat hij geen deel meer wilde uitmaken van een kabinet met Mark Rutte als premier. Gert-Jan had later spijt van die opmerking. Te veel op de man. Daarmee was Gert-Jan een voorbeeld voor Nederland. Sorry, te veel op de man. Ondanks dit alles bleef Mark staande. Bleef hij glimlachen. Bij elke verkiezing bleek hij weer de sterkste. Waarom hadden mensen nog vertrouwen in hem na alles? Omdat Mark hoop, plezier en opgeruimdheid uitstraalt. En omdat hij zo gewoon is. Dat geeft vertrouwen. Het gaat hem niet om de macht; hij zette menig politiek analist op het verkeerde been toen hij zijn vertrek bekend maakte. Huh, vertrek? We zagen de migratie manoeuvre als machtspolitiek. Als diplomatiek staaltje voorsorteren op nieuwe verkiezingen. Maar waarom vertrekt hij dan wel? Mark, die nooit ergens moeite mee scheen te hebben. Hij heeft – voor zover mij bekend – geen ‘functie elders’. Waarom dan toch vertrekken? Moet het van zijn partij? Onwaarschijnlijk, want de VVD heeft geen vervanger van het niveau van Mark. Dus is de kans op inploffen levensgroot. Waarom dan toch vertrekken? Zijn raadselachtige antwoord: ‘Nederland’. Daarin klinkt door dat Mark het niet meer ziet zitten om alle problemen die er nu spelen op te lossen. Zelfs dit altijd positieve, bijna positivistisch ingestelde mens dat crisis op crisis onvermoeibaar te lijf ging ziet het niet meer zitten. Oei.
Sigrid Kaag. Ik sta heel ver af van D66. Veel verder dan van VVD en CDA. Het liefst zie ik deze partij (weer) minimaliseren omdat ik in het ethisch-normatieve veld D66 altijd lijnrecht tegenover mijn principes zie staan. Ik wil dat je dat weet als ik iets schrijf over Sigrid Kaag. Sigrid is een bijzondere vrouw. Ze heeft haar mooie diplomaten positie en haar riante leven met haar gezin in het buitenland opgegeven voor de Haagse politiek. Maar ze geeft daarbij ook meteen aan dat haar dochters haar alles zijn. Sigrid heeft nog veel meer over zich heen gekregen dan Mark. Als links mens. Als vrouw en hoop van vrouw-voorvechtend Nederland. Als uitdager van Mark om het premierschap, dansend op de tafel. Er knakte iets bij Sigrid toen hun dochters eind mei 2023 in College Tour vertelden dat ze bang waren voor de veiligheid van hun moeder. Ze legden een link naar de dood van minister Els Borst. Het was publiekelijk. Het hoge woord was eruit. Sigrid kon niet door. De val van het kabinet kwam voor haar als geroepen. Ze kon met opgeheven hoofd stoppen en ergens in het buitenland weer een mooie functie aannemen. Dat gun ik haar en haar gezin. Ik vind het ook fijn dat de positie van minister van financiën weer vrij komt. Sigrid heeft vooral veel geld uitgegeven. Er zat weinig belijning in haar optreden. Zelfs de Raad van State heeft daar grote zorgen over, zo blijkt uit hun rapport van mei 2023. Zij cq D66 wilde de functie terwijl ze niks met de portefeuille had. Omdat het nou eenmaal de belangrijkste functie is na premier en omdat er niet eerder een vrouw op deze post had gezeten. Twee onzuivere motieven. De volgende minister van financiën krijgt er nog een klus aan om de begrotingsdiscipline weer terug in de fles te krijgen.
Wopke Hoekstra. Toen hij in 2017 aantrad als minister was hij al meer dan tien jaar partner bij het chique management consultancy bureau McKinsey. In zijn woorden en houding bleef hij voor mij altijd een VVD-er in CDA kleren. Zakelijk en misschien wel christen. Of zoals hij het zelf eens in Trouw zei: ‘Ik zweef tussen geloof, ongeloof en twijfel’. Ach, eigenlijk heeft het CDA hem deze positie in gerommeld. Hij werd samen met Hugo de Jonge gezien als de twee kroonprinsen na tijdperk Buma. Maar Wopke wilde niet. En dus werd het een strijd tussen Mona Keijzer (West), Martijn van Helvert (Zuid), Hugo de Jonge (West) en Pieter Omtzigt (Oost). Mona en Martijn vielen af en in een nek aan nek race sneuvelde Pieter. Maar Hugo kreeg een interne fluistercampagne tegen, waarna ook hij het bijltje er bij neer gooide. De stand stond op nul. En dus haalde het CDA hun andere kroonprins weer van stal die tegen wil en dank de positie aanvaardde. Hem is weinig te verwijten. Hij vindt het welletjes geweest. Terug naar het bekende zakelijke leven, schat ik.
Carola Schouten. Ook Carola stopt. Binnen de ChristenUnie is het gebruikelijk dat politici niet langer dan 12 jaar op hun functie zitten. Carola refereert aan die 12 jaren bij haar vertrek. En ze noemt de jonge generatie die klaar staat om het over te nemen. Ik kan me niet voorstellen dat dat haar verhaal is. Het is net wat te netjes geformuleerd. Met haar 45 jaar is ze de jongste van het viertal. Ik denk dat ze het wel mooi vindt na al die jaren. Haar ster was rijzende toen ze de fractie van de Tweede Kamer ondersteunde en vervulde een mooie deskundige rol in de duiding van de Griekenland-crisis. Daarmee stoomde ze zichzelf klaar voor een ministerspost. Ze beet zich vast aan Landbouw en voelde zich verwant, maar kreeg ook veel kritiek uit de sector. Met armoedebeleid zat ze wat meer in de luwte. Op zich had ze daar door mee kunnen gaan, meer dan de andere drie. Maar ook de ChristenUnie heeft een flinke tik gehad. Adema wankelt, BBB trekt aan de kiezers en het rechter deel van de partij voelt zich steeds meer vervreemd. Tijd om te herijken. Misschien is het meer de ChristenUnie die zich terugtrekt dan Carola.
Hoe nu verder? Het management stapt dus volledig op en dat is nooit slim voor de continuïteit. De kans is dus groot dat we een onrustiger tijd tegemoet gaan. Het kan nog wel eens zijn dat mensen terug gaan verlangen naar de (relatieve) rust onder Mark Rutte. Met het uiteen vallen van dit kabinet staan er twee grote namen op de rol: Caroline van der Plas en Pieter Omtzigt. Caroline heeft bij de provinciale verkiezingen laten zien dat BBB een enorme beweging is geworden. Zoals het nu lijkt zullen zij bij de Tweede Kamer verkiezingen ook een flinke winst boeken. En dan Pieter Omtzigt. Als er één politicus is die ik niet benijd dan is het wel Pieter. Mensen verwachten veel van hem. Heel veel. Heel heel veel. Als hij zich verkiesbaar stelt dan kan hij niet onzichtbaar blijven, zoals bij zijn natuur van analytische dossiertijger past. Waar hij ook op de lijst komt, hij zal zo enorm veel stemmen krijgen dat hij de leiding zal moeten nemen. Maar weggaan uit de politiek betekent dat hij enorm veel mensen teleur gaat stellen die hun hoop op hem gevestigd hebben. En als hij doorgaat, op welke manier? Eigen lijst? Op de BBB lijst? Op de ChristenUnie lijst? We zullen het spoedig horen.
Ook de regeringspartijen zullen moeten herpakken. Nieuwe leiders. Binnen de VVD staat Dilan Yesilgoz al razend ambitieus aan de poorten te rammelen. Als partij-verzamelaar was ze eerder actief voor SP, GL en PvdA. En nu dus VVD. Met een gestrekt rechts been erin rond migratie, waarna Mark Rutte er bij werd geroepen om de boel op te lossen. Ik hoop voor haar dat ze of in korte tijd veel gaat leren of dat ze geen premier wordt. Het CDA moet weer eens op zoek naar een geschikte lijsttrekker. Dat zal nog niet meevallen. Zoals gezegd zijn er kandidaten uit alle windstreken langs komen en was het leiderschap van Wopke Hoekstra niet zijn eigen keus. Met name ben ik benieuwd met welk profiel het CDA op de proppen komt. Bij de ChristenUnie is dat wat minder ingewikkeld. Er zijn genoeg geschikte kandidaten om de lijst te trekken. Als Carola het heeft over verjonging dan doelt ze misschien op staatssecretaris Maarten van Ooijen. Ook D66 heeft een paar goede kandidaten, waaronder Jan Paternotte die op mij altijd wel een goede indruk maakt. Beheersd, kundig. Maar helaas, hij wil niet omdat hij nog een jong gezin heeft. Zou Rob Jetten weer naar voren worden geschoven?