Taal is een boeiend verschijnsel. En het verschil tussen de talen vind ik fascinerend. Die verschillen ontstonden bij de Babylonische spraakverwarring, toen God elke taal zijn grens gaf. Binnen die grenzen zijn de afgelopen duizenden jaren wat nuances ontstaan, maar de verschillen tussen de taalgroepen zijn evident. Boeiend om te zien dat op wereldschaal alle Europese talen aan elkaar verwant zijn, behalve de Finoegrische talen Fins en Hongaars. Vandaar ook de term ‘Finoegrisch’, die is op te knippen in ‘Fin’ (Fins) en ‘Oegrisch’ (Hongaars). Niet dat ze elkaar kunnen verstaan overigens, maar dat lukt ons ook niet met de Noren.
Een woord af uitdrukking in de ene taal kan iets heel anders betekenen dan in de andere taal. Toon Hermans had het in zijn liedjes al over ‘zo nu en dan’, een stoute verwijzing naar het Franse ‘nu’. En over ‘Liberté’ (Frans voor ‘vrijheid) versus ‘Lieber Tee’ (Duits voor ‘liever thee’.
In onze tijd in Bosnië hebben we vaak de talen vergeleken. Grappig vonden we dat vrijwel alle Bosnische achternamen eindigen op ‘ic’ (moet eigenlijk een streepje op, uitspraak is: ‘ietsj’) en dat een collega van mij Zukic heette (dus voor ons: ‘zoek iets’). Wat je in het Nederlands heel gewoon vindt, namelijk dat namen een betekenis hebben, ontdek je tot je verrassing als je een andere taal begint te leren. Je denkt er niet over na als iemand ‘de Beer’ heet of ‘Huisman’, maar in een andere taal klinkt dat toch anders. Neem het illustere duo Slobodan Milosevic en Ratko Mladic. ‘Slobodan’ betekent ‘vrij’ en dat was hij bepaald niet. ‘Milost’ betekent ‘genade’. Je zou kunnen zeggen dat hij de vrije genade van Jezus op een presenteerblaadje heeft meegekregen. Klaar om aan te pakken… Zo heel anders als zijn tegenspeler. In ‘Ratko’ zit het woord ‘rat’ wat in Bosnie ‘oorlog’ betekent. En ‘Mladic’ betekent ‘jongeman, kleintje’. Dus een soort oorlogszuchtige peuter. Samen een bijzonder duo, ik zei het al.
De eerste dagen in Bosnie waren ook interessant. Rode wijn kennen ze niet. Zij noemen het zwarte wijn. ‘smedje’ (bruin) en ‘smetsje’ (vuilnis) liggen voor het gehoor dicht bij elkaar. Dus toen we met ons boekje de winkel in liepen en bruin brood bestelden klonk het als ‘vuilnis brood’. Ik had namelijk ‘crni kruh’ moeten zeggen, zwart brood! Ik herinner me ook nog goed dat ik rijst wilde kopen, maar het Bosnische woord voor rijst niet wist. Ik wist zeker dat ik er dicht bij zat en bovendien zijn er weinig woorden die internationaal zo dicht bij elkaar blijven als de verschillende vertalingen voor ‘rijst’. Maar hoe ik ook probeerde met ‘ris’, ‘riz’, ‘rizj’, ‘rice’ en ‘reis’, het mocht allemaal niet baten. En ik zag het tot overmaat van ramp ook niet staan, anders had mijn vinger uitkomst geboden. Na enkele minuten ploeteren, waarbij mijn imago langzamerhand begon te brokkelen, kwam één van de omstanders op een idee. ‘O, wacht hij bedoelt rizja’.
Nou kun je zeggen: wat absurd, dat hadden ze toch meteen door kunnen hebben? Maar als je de ‘i’ verkeerd uitspreekt en de ‘a’ vergeet dan wordt het lastig, ook in het Nederlands. Ga maar na, als iemand het over ‘pis’ of ‘piz’, ‘pizj’, ‘pice’ en ‘peis’ heeft, dan kom je er toch niet op dat zo iemand ‘pizza’ bedoelt?? ?