Regelmatig kom ik woorden tegen die inflatie of deflatie hebben ondergaan. Ze hebben niet meer de betekenis die ze hadden. Of ze betekenen niet wat ze zeggen, omdat we er als cultuurmensen een andere betekenis of lading aan hebben toegekend. Paar voorbeeldjes.
Discriminatie. In essentie is discrimineren niet meer en niet minder dan onderscheid maken tussen x en y. Ik discrimineer elke dag tig keer. Als ik een boterham neem (volkoren bruin, geen melkwit of spierwit). Als ik kleren aantrek (korte broek zolang het kan). Als ik zoonlief naar school breng (in principe de fiets). Maar in de volksmond heeft discriminatie te maken met het achterstellen van een groep. Discriminatie van buitenlanders, van homo’s, van vrouwen. Pas als we gaan praten over ‘positieve discriminatie’ dan komen cultuur en letterlijke betekenis tot kortsluiting in je hoofd. Positieve discriminatie, dat was de oplossing om vrouwen een plaats te gunnen. Natuurlijk een vrij onhandige manoeuvre omdat het bevestigt wat het niet wil bevestigen. Vrouwen moeten niet over het paard getild worden, maar er ruiterlijk op geholpen worden. Ze moeten de eer krijgen die ze vanzelfsprekend verdienen. Hoe ook: de cultuur rond het woord ‘discriminatie’ is door het gebruik van de uitdrukking ‘positieve discriminatie’ veranderd!
Manipuleren. Letterlijk betekent manipuleren ‘handelen’, of precieser ‘met de manus (hand) aanpassingen maken’. – leuk he: ‘manusje van alles’ krijgt daarmee als handige jongen kleur en inhoud – Het woord ‘manueel’, met de hand, zit er in. Dat kennen we allemaal. In de volksmond heeft ‘manipuleren’ echter een negatieve lading. Het gaat dan om eigenbelang, slinkse streken, dubbele agenda’s en bijkomende gevoelens van onrecht, boosheid enzo.
Chanteren. ‘chanter’ is Frans en betekent ‘zingen’. De Franse uitdrukking faire chanter quelqu’un betekent letterlijk ‘iemand laten zingen’, maar net zoals we in het Nederlands wel uitdrukkingen hebben die wat afgedreven zijn van hun letterlijke betekenis, betekent de uitdrukking in het Frans ‘iemand afpersen’. En daarmee is chantage afpersing geworden, ook voor ons. Vervolgens vraag je je af wat de term ‘afpersen’ betekent, want in de letterlijke zin zie ik nog niemand gesqueezed worden in een pers (toegegeven, een associatieve geest heeft vermoeiende kanten). Nee, we begrijpen allemaal dat ‘afpersen’ en ‘afknijpen’ symbool staat voor het afnemen van spullen van iemand. Is wel zo netjes.
Vrijen. Nog niet zo lang geleden, ik denk zo’n 50 jaar terug, stond vrijen garant voor het kussen op de mond en nog wat randverschijnselen die daarbij hoorden. Inmiddels is ‘vrijen’ geupgrade naar de volledige sexuele eenwording. Waar vroeger sprake was van een ‘vrijer’ zou die term, net als de uitdrukking ‘vrij veilig’ nu een heel andere lading hebben. Ongetwijfeld is de ‘vrijer’ nu veel vrijer dan vroeger. Wat mij betreft te vrij omdat vrijen trouw nodig heeft om te kunnen floreren.
Dominant. Wetenschappelijk gezien is het woord ‘dominant’ neutraal. Het betekent gewoon ‘meest voorkomend’. Terwijl het in het gewone taalgebruik gaat om alles behalve voorkomend zijn. Het betekent dat je je eigen wil wilt opdringen aan een ander.