Hebt jij het ook gezien, het beeld van het boemeltje dat de rampplek verliet op weg naar Charkov. Typerend voor de hele gang van zaken. Dagenlang boemelde het daar rond Torez. En als ik schrijf ‘op naar Charkov’ dan bedoel ik dat tweeledig. In de eerste plaats gaan we samen op weg naar een nieuwe plaats met nieuwe hoop en nieuwe onzekerheden. In de tweede plaats zijn we op. We zijn klaar met het gedoe. We willen duidelijkheid en we willen bovenal onze mensen in Nederland hebben. Nu de boemel vertrokken is blijft een rokerige plaats over en komen er steeds weer nieuwe vragen boven.

* Hoe kon het zijn dat de MH17 boven Oost-Oekraine vloog? Huib Gorter, vice president van Malaysia Airlines Europa verklaarde de avond na de ramp ‘Voor de luchtvaartsector is het geen oorlogsgebied. Het is een veilig gebied om overheen te vliegen. Anders krijg je echt geen vluchtplan’. Hij zal het zichzelf die avond nog regelmatig hebben horen zeggen. Dat zijn van die uitspraken die je kunnen achtervolgen. Met de kwelling: Is dat zo? Was het veilig?. De MH17 vloog op een hoogte van 33.000 voet. De sluiting van het luchtruim was door de Oekraïense regering op 14 juli opgeschroefd van 26.000 naar 32.000 voet. Dit, nadat een militair Antonov-26 militair transportvliegtuig op 21.ooo voet was neergehaald. Eén van de vele vliegtuigen en helikopters die het moesten ontgelden in het conflict tussen Oekraïne en de pro-Russische separatisten. Oekraïne vertrouwde op het (beperkte) bereik van de luchtdoelraketten. Ze zullen zich nu de haren uit hun hoofd trekken dat ze het luchtruim niet gewoon afgesloten hebben. En internationaal zullen ze zich de haren uit hun hoofd trekken dat er doorgevlogen werd boven een land waar recent verschillende toestellen neergeschoten waren.

* Waarom duurt het allemaal zo lang? Enig idee wat oorlog is? Oorlog is smerig, rommelig, wreed, onduidelijk, onbegrensd. Daar komt bij dat de separatisten geen onbetwiste leider hebben. Heel anders dus dan het conflict in Bosnië met leiders als Milosevic en Karadzic. Bij de separatisten plopte er iemand naar boven die de leiding nam. Ik vind het dan ook niet vreemd dat er Russische officieren opduiken om wat structuur aan te brengen. En als midden in zo’n rommelige, rafelige oorlog een vliegtuig neerstort waarbij op het ene moment euforie heerst over een onderschept vijandelijk vliegtuig en het volgende moment die vreselijke fout naar boven komt en de hele internationale wereld over je heen walst –  dan kan ik me voorstellen dat je je totaal geen raad weet met je agenda. Het lijkt er op dat zijn eerste en enige belang is geweest om het aandeel van de separatisten in de doofpot te stoppen. Twitterberichten verwijderen. Luchtdoelraketten weg van de onheilsplek. Bewijsmateriaal (raketonderdelen, vliegtuigonderdelen) ter plaatse verwijderen. Een domme, maar begrijpelijke paniekreactie.

* Wat is de rol van Putin in dit geheel? Heb je de leider van de separatisten gisteren op het journaal gezien? Hij was plotseling kraakhelder in zijn opstelling: ‘We geven alle medewerking voor Nederlandse onderzoekers, zelfs met bewapende begeleiding bij zich. Maar we laten geen Oekraïense vijanden toe op ons grondgebied.’ Dit is opmerkelijk rationele taal in oorlogstijd. Te rationeel na al het gerommel van de dagen er voor. En te onderdanig. Ik denk dat Putin hem gebeld heeft met een korte identieke instructie: Laat ze toe. En dat Putin daarmee weer voor een oplossing heeft gezorgd. De afgelopen dagen werd hij als het probleem gezien. Omdat Rusland de BUK luchtdoelraketten leverde. Omdat hij zich niet duidelijk uitsprak over de schuldvraag. Zich daarmee impliciet achter terreurdaden van de separatisten opstelde. Maar wat had hij anders moeten doen? Zijn Russische mensen afvallen? Dat zouden zijn Russische broeders als verraad opvatten. Liever de stille diplomatie, waarbij de stommelingen die de MH17 voor een Oekraïens toestel aanzagen worden gestraft.

* Waarom doet Putin dit? Ik zou graag zeggen: omdat Rutte een intens gesprek met hem had. Ach, misschien heeft het geholpen. Voor Putin is deze situatie alleen maar lastig. Opeens zit hij opgescheept met de volledige internationale gemeenschap. Hij zit niet te wachten op nog een probleem in Oekraïne. Liever gebruikt hij de onbelemmerde toegang als wisselgeld om zijn Russische mensen wat meer ruimte en rechten te geven. En om andermaal te laten zien dat hij een staatsman van formaat is. Weer kan niemand om Putin heen.

* Wat gebeurt er na Charkov? Daar ben ik wel benieuwd naar. Rutte heeft gisteren een heel duidelijk signaal aan alles en iedereen afgegeven: Het domste wat we nu doen kunnen is om nu over de schuldvraag te beginnen. Laten we onze adem inhouden tot het onderzoek ter plaatse is afgerond, het boemeltje Charkov heeft bereikt en de lichamen op weg zijn naar Nederland. En wat gebeurt er daarna? Amerika is al lang klaar met zijn analyse: Russische misdaad; Putin moet hangen. Ik vind dat nogal wat. Jazeker, er is een ernstig conflict in Oekraïne. En jazeker, daarbij worden door de separatisten Russische wapens gebruikt en worden Russische experts ingevlogen. Met als motief om de etnische Russen in Oekraïne te beschermen en hen hun rechten terug te geven. Is Putin slecht als hij het op deze manier voor Russen opneemt? De enige reële vraag daarbij is wat mij betreft: Wordt het recht van de etnische Russen in Oekraïne inderdaad vertrapt zodat ze wel in opstand moeten komen of wordt het politieke momentum aangegrepen voor ongeoorloofde annexatie? Voor mij is dat allemaal nog niet duidelijk. Wel is duidelijk dat als je het idee hebt dat je rechten worden vertrapt, dat er met je dierbaren wordt gesold, dat je dan als land massaal in actie komt. Dat hebben we de afgelopen dagen in Nederland wel gemerkt. Dat gaat diep.

Op naar Charkov