Ons zoet water wordt schaars. Niet vandaag of morgen, maar read my lips, in een paar jaar is het een issue. Sinds ‘the inconvenient truth’ van Al Gore staat duurzaamheid op de agenda. Fair trade, de plastic soup, zonne- en windenergie, windmolens, Kyoto en Paris kwamen allemaal voorbij. De Nederlandse overheid wil nog niet zo hard meewerken aan de duurzaamheidsagenda maar heeft wel gevoel van urgence als het gaat om het afbouwen van steenkolencentrales en de risico’s rond kernenergie. Verder is het vooral de private markt die aan verduurzaming doet door het aanschaffen van zonnepanelen, zonneboilers, aardwarmtesystemen, windmolens, elektrische auto’s en energie neutrale woningen. Dat zorgt voor reductie van (energie uit) fossiele brandstoffen. Daarnaast willen mensen weer eerlijk eten. Stadsgroentetuinen, eigen groentetuinen, compostering etc. etc. heeft allemaal aandacht. Maar we lijken de belangrijkste te vergeten: water. Als mensen bestaan we voor 95% uit water. Naast schone lucht zijn we het lichamelijk gezien meer dan wat ook afhankelijk van water. Zoet water.
Nou hebben we in Nederland een overload aan zoet water zou je zeggen. We zijn een laag land dat vol staat met zoet water. Het IJsselmeer, Markermeer, al die kanalen, rivieren en slootjes. We hebben een heel stelsel ontwikkeld dat beheerd wordt door de waterschappen. Mooier kan het niet. Maar waar komt al dat water vandaan? Voornamelijk van de Maas en de Rijn. De Maas ontspringt in Frankrijk en stroomt via België ons land binnen. De Rijn ontspringt in Zwitserland en stroomt via Duitsland naar ons land. Het belangrijkste meer waar we uit putten is het Bodenmeer, een condominium (gedeeld bezit) van Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk. Dat betekent dat we – afgezien van het regenwater dat direct in ons land valt – al het zoet water ontvangen uit vijf ons omringende landen. Gelukkig hebben we met al die landen goede banden en hebben al die landen zelf voldoende zoet water. Maar we weten allemaal de lichte paniek die er ontstond toen Rusland de gaskraan van één van haar pijplijnen dicht wilde draaien als sanctie tegen Oekraïne. Meteen was duidelijk wie er aan de knoppen zat en hoe kwetsbaar je opeens was. Dat kan met zoet water ook gebeuren.
De klimaatverandering zorgt voor stijging van de temperatuur en zorgt ook voor meer extremen. Meer regen, meer droogte. De stijging van de temperatuur betekent dat de gletsjers in Zwitserland smelten. So what denk je misschien. Maar 87% van alle zoet water in de wereld wordt ‘vastgehouden’ in gletsjers. Dus toch wel interessant als bron van zoet water. En zodra zoet water een probleem wordt zal er ongetwijfeld ‘Groenland spa’ op de markt komen, afkomstig uit de (nu nog) enorme gletsjers in Groenland en de Noordelijke IJszee. Maar even terug naar Zwitserland. IJs en gletsjers houden zoet water vast. Ze zorgen er voor dat het regenwater uit de Alpen niet direct de grond in zakt of direct wordt afgevloeid via de rivieren. Door een proces van smelten en (tijdelijk) aangroeien krijgen we het hele jaar door geleidelijk ons zoete water. Maar als de temperatuur omhoog gaat en er minder ijs, sneeuw en gletsjers aanwezig zijn in de Alpen, dan wordt deze balans verstoord en krijgen we de ene keer te veel zoet water en de andere keer te weinig zoet water binnen.
Extreme droogte geeft weer een ander effect. We maken al wel eens mee dat er in de zomer een droogtealarm wordt afgegeven, samen met een verbod op het onttrekken van (zoet) oppervlaktewater. Gelukkig loopt dat tot nu toe met een sisser af. Gevolg is wel dat bedrijven buffers aanleggen. Bij kassencomplexen zie je ze regelmatig, die enorme bakken met een voorraad zoet water. Omdat een tekort aan zoet water bedrijven in korte tijd de vernieling in kan helpen. Geldt ook voor landbouw en bedrijven die koelwater nodig hebben. Voor de consument is het allemaal wat minder nijpend. En we zijn ook wel een tikkeltje verwend geraakt. We vertrouwen er gewoon op dat we altijd voldoende zoet water zullen hebben. Gewoon de kraan open zetten. In Bosnië hadden we af en toe geen water of werd bekend gemaakt dat in het weekend geen water zou zijn. Nou, dat voel je wel! Bufferen en hamsteren in de supermarkt. Toch denk ik dat het wijs is dat we zelf bij huis ook een (bescheiden) buffer aanleggen. Een tank of regenton met een kleine buffer aan zoet water. Want als droogtes extremer gaan worden dan kan zich zomaar een situatie voordoen dat al de vijf landen die ik net noemde zelf het zoet water nodig hebben. En al is dat maar voor een periode van twee weken, dat gaan we dan wel voelen.
En als zo’n situatie zich voordoet dan is het effect versneld voelbaar. Als laag liggend land doen we ons best om de zee buiten ons te houden. Met name bij rivieren die in open verbinding met de zee staan is dat een uitdaging, omdat het zoute zeewater altijd geneigd is onze landsgrenzen binnen te dringen. 99% van alle water op aarde is zout en slechts 1% is zoet. Als bij droogte of ongunstige windrichting zout water onze rivieren op wordt gestuwd dan hebben we een probleem door verzilting. Het leven op de rivieren is er niet op berekend, de gewassen niet en het risico ontstaat dat bronnen voor drinkwatervoorziening vollopen met zout water. Is het dan geen idee om zout water zoet te maken? Dat kan wel, maar is nogal omslachtig en dus duur. Niet ondenkbaar dat de technieken voor die omzetting in de loop van de jaren verbeterd worden, wat een stuk zou schelen.
Nog een laatste factor. De opwarming van de aarde maakt een aantal gebieden geleidelijk onbewoonbaar in de zomerperiode. Omdat de temperatuur tot boven de 50 graden komt. Die opwarming zal, gecombineerd met mensen uit gebieden waar extreme droogte wordt afgewisseld door extreme regenval, geleidelijk voor klimaatvluchtelingen zorgen. Die klimaatvluchtelingen trekken naar het Noorden. In eerste instantie naar West-Europa en ook naar Nederland. Dat betekent dat we ons zoete water in de toekomst met meer mensen moeten delen.
Wat een gedoe rond zoet water. Ik denk dat onze beste reactie op dit alles kan zijn dat we dankbaar zijn voor het zoete water dat ons vandaag gegeven wordt, zodat we kunnen leven. En ik hoop dat dit stukje wat bewustwording geeft. Verspil geen zoet water maar geniet er van, want het is schaars en nu nog bijna gratis verkrijgbaar..