Vandaag aandacht voor een volstrekt nieuw geluid. Dominee Rikko Voorberg, voorganger in de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt) (GKv), schreef een artikel in nrc.next over de wereldellende van deze zomer (MH17, Ebola, Isis etc) waarin hij de GVD vloek – ik kan het niet over mijn gelovige hart krijgen hem volledig op te schrijven – gebruikt. Dat een dominee die ‘grofste Nederlandse  vloek’ gebruikt is opmerkelijk. Dat het een dominee uit de GKv is plaatst deze uiting voor mij voor raadsels. Wat gebeurt er?

Rikko Voorberg is een pionier. Iemand die de kerk van betekenis wil laten zijn voor de straat, de stad. Wars van heilige huisjes. Altijd op zoek naar verbinding. Een paar jaar geleden zou hij vanwege zijn vrije uitlatingen net als David Heek uit het kerkverband zijn gezet. Maar de GKv verandert in snel tempo. Wat vroeger onacceptabel was kan vandaag nodig zijn om kerkpioniers en pionierkerken de ruimte te geven. Rikko zoekt die ruimte bewust op. Hij zoekt voortdurend naar elementen in de wereld waar hij bij aan kan sluiten. En met de GVD vloek denkt hij zo’n hotspot gevonden te hebben. In een interview met het ND – een van oorsprong uit de GKv stammende krant – zegt hij dat hij de vloek gebruikte ‘omdat er niets ergers is voor ons als mensheid dan niet meer te geloven dat iets vervloekt kan zijn; omdat het een tegengif is tegen het ongemak dat we voelen als we weer overgaan tot de orde van de dag‘. Vervolgens geeft Rikko aan dat hij de vloek niet opvat als zelfvervloeking in de zin van ‘God verdoeme mij’ maar als vraag aan God om het kwaad te verdoemen. ‘God verdoeme’. Het schijnt dat hij de wetenschap op dat punt mee heeft.

Ik ben niet erg onder de indruk van dat taalspel. Het mag honderd keer zo zijn dat wetenschappelijk, etymologisch en/of geschiedkundig gezien deze betekenis verantwoord is; voor ons boeren burgers en buitenlui staat dat wel erg ver af van de dagelijkse werkelijkheid. In het openbare leven is deze ‘hoogste vloek’ in de meeste kringen – ik heb het even niet over jeugdculturen en lagere sociale groepen – een uiting van ongeremde machteloosheid en woede. Er zijn even geen alternatieven. Al het andere is opgebruikt en zelfbeheersing moet even opzij. Ik keur het niet goed, maar kan me voorstellen dat mensen dan tot zo’n uitbarsting komen.

Ik denk niet dat veel mensen herkenning vinden in het vloekbetoog van Rikko. Geenstijl.nl vindt zelfs dat Rikko hen de vloek afpakt door er deze draai aan te geven. Kan ik me voorstellen. Net zoals het wat ambivalent is om een GVD vloek aan te grijpen om mensen er mee te confronteren dat ze in de vervloeking van God zijn bestaan en aanwezigheid erkennen. Dat kun je op andere momenten misschien aan de orde stellen, maar niet als iemand in een emotionele uitbarsting een ‘hoogste plank vloek’ gebruikt. De semantische discussie over de vloek doet me ook wat denken aan mensen die ‘mannenbladen’ lezen met de rechtvaardiging dat ze vrouwelijk bloot gewoon mooi vinden. Net als panters en vlinders. Zonder erotische bijbedoelingen. Staat heel ver van me af.

Had Rikko niet beter de omschrijving kunnen zoeken – zoals ik net deed – in plaats van de vloek pontificaal als dominee in de nrc.next te knallen? Natuurlijk haalde de uitspraak het nieuws. Het gonst even in nieuwskringen. Hooguit een week. Daarna heeft nieuw nieuws de burelen al weer overspoeld. Zo niet in de kerk. Het geheugen van de kerk is hardnekkig en vergelijkbaar met ons collectieve geheugen als het gaat om goede doelen die een misstap hebben begaan. Het gevaar is groot dat het Rikko tot last zal worden en dat verbittering en uitstappen uit de GKv op de loer gaan liggen. Zou hij zich dat bewust zijn geweest? Zou hij zich toch te impulsief hebben overgegeven aan een God zegene de greep?  Of is hij de ultieme klokkenluider binnen de GKv – of breder: binnen de kerken?

Want er is meer aan de hand. Het derde gebod uit de 10 geboden ‘Gij zult de naam van de Heer, uw God, niet ijdel gebruiken’ is in veel kerkelijke kringen te veel versmald naar een ‘je mag niet vloeken’. Waarbij ik de grenzen van de Lijst met Vloeken haast uit kan tekenen. Zeker binnen de GKv heeft het 3e gebod een veel te formalistische uitwerking gekregen. Als je je naar de Lijst met Vloeken gedraagt dan is het goed. Waarbij een kreet van afkeer klinkt als één van de vloeken van de Lijst wordt gebruikt. Ik zet het nu even wat neer om de link naar de Farizeeërs duidelijk te maken met hun regeltjes. En de joden die de naam van Jahweh niet mochten uitspreken. Alsof het om het uitspreken van de naam zou gaan. Twintig jaar geleden zei ik al eens tegen mijn huisgenoot dat Gods naam ook ijdel wordt gebruikt als je een leven leidt dat vloekt met hoe Hij het graag ziet. Net zoals mijn naam te schande wordt gemaakt als mijn zoon in de krant komt vanwege rijden onder invloed. Daarmee nodig ik niet uit tot vloeken, maar hoop ik te bereiken dat je na gaat denken over ‘afvinklijstjes’. Ik denk dat God daar niet op zit te wachten namelijk. Ontspan. Het gaat Hem om je hart en hoe je dat laat kloppen voor God en mens.

Tenslotte. Laten we vooral niet het kind met het badwater weggooien. Rikko vraagt in essentie aandacht voor wat hij noemt ‘slopend relativisme‘. Erg goed dat hij daar aandacht voor vraagt. MH17, maar ook de reactie op de tsunami in 2004, laat zien dat betrokkenheid ons als Nederlanders in de botten zit. We kunnen heel bewogen en betrokken zijn. Hij roept ons op om eensgezind het kwaad kwaad te noemen. Daar niet relativerend over te doen. Maar ons kwaad te maken over ongebreidelde voortwoekering van het kwaad. En God te vragen het kwaad te straffen. Maar ik ben bang dat dit punt nu ondersneeuwt. De Bond tegen het Vloeken zei het al eens: ‘een vloek mist ieder doel’.

Vloekende Dominee